سال‌ها کار در صنعت ماشین آلات سنگین و نظارت بر عملکرد تجهیزات در پروژه‌های راهسازی و عمرانی، حقیقتی تلخ را برایم آشکار کرده است؛ حقیقتی که شاید برای بسیاری از افراد تنها یک مسئله فنی به نظر برسد، اما در واقع یک بحران مرگبار و یک فاجعه انسانی در مقیاسی وسیع است. هر روز که جرثقیلی در سایت‌های ساخت و ساز به حرکت در می‌آید، هر بار که یک بیل مکانیکی در دل زمین فرو می‌رود، نیرویی معادل چندین تن درگیر می‌شود. و در این میان، آنچه که می‌تواند مرز بین زندگی و مرگ را تعیین کند، کیفیت قطعاتی است که در این تجهیزات به کار رفته است.
اما اینجا، مسئله فقط یک خرابی ساده یا یک نقص فنی نیست. اینجا با یک بازی خطرناک مواجه‌ایم که برخی تولید کنندگان و تأمین کنندگان قطعات، عامدانه یا از روی بی‌مسئولیتی، با جان کارگران انجام می‌دهند. زمانی که یک شرکت، برای کاهش هزینه‌های تولید، از فولادهای نامرغوب و ترکیبات آلیاژی ضعیف در ساخت چرخ دنده‌های گیربکس استفاده می‌کند، یا وقتی یک تامین کننده، یاتاقان‌های تقلبی را وارد بازار می‌کند، این فقط یک تخلف صنعتی نیست؛ این یک توطئه آشکارعلیه جان انسان‌هاست.
آنچه که مرا بیش از هر چیزی به وحشت می‌اندازد، این است که بسیاری از این فجایع را می‌توانستیم پیش‌بینی کنیم، می‌توانستیم جلوی آن‌ها را بگیریم. اما وقتی تولید کنندگان قطعات تقلبی، بدون هیچ‌گونه نظارت واقعی، محصولاتشان را روانه بازار می‌کنند، وقتی شرکت‌هایی که قرار است تجهیزات ایمنی بسازند، استانداردهای بین‌المللی را نادیده می‌گیرند، این دیگر یک خطای ساده نیست؛ این یک خیانت محض به جان کارگران است.
علت پنهان بسیاری از خرابی‌ها و حوادث صنعتی
زمانی که یک بیل مکانیکی یا جرثقیل در معرض نیروهای شدید قرار می‌گیرد، فشارهای مکانیکی، حرارتی و دینامیکی به شکلی بی‌وقفه بر قطعات کلیدی آن وارد می‌شود. چرخ‌دنده‌های گیربکس، کابل‌های جرثقیل، بلبرینگ‌های گردان، شفت‌های انتقال قدرت و سیستم‌های هیدرولیک، همگی در این میدان تنش دائمی، تحت فشار مداوم قرار دارند. هرگونه ضعف در متریال به‌کاررفته در این قطعات، از جمله انتخاب آلیاژهای نامرغوب، می‌تواند آغازگر یک زنجیره خرابی باشد که در نهایت، منجر به توقف عملیات یا حتی حوادث ناگوار خواهد شد.
در بررسی‌هایی که بر روی چندین مورد خرابی ناگهانی جرثقیل‌ها و بیل‌های مکانیکی انجام داده‌ام، مشخص شد که بسیاری از لوازمی که در بازار عرضه می‌شوند، دارای کیفیت استاندارد نبوده و در شرایط عملیاتی سخت، عملکرد نامناسبی از خود نشان می‌دهند. این مشکل به ویژه در قطعاتی مانند چرخ دنده‌های سیستم انتقال قدرت دیده شده است. برخی از این قطعات از فولادهای کم کربن و ارزان قیمت ساخته شده‌اند که فاقد مقدار کافی کروم، مولیبدن و نیکل هستند.
در پاسخ به سوال چرا لوازم یدکی بیل مکانیکی مرغوب انقدر کمیابند باید گفت این عناصر در ترکیب آلیاژهای باکیفیت نقش حیاتی دارند. برای مثال، فولاد AISI 4340 که در ساخت چرخ دنده‌های استاندارد و مقاوم به سایش به کار می‌رود، ترکیبی از کروم (Cr) برای افزایش سختی سطحی، نیکل (Ni) برای بالا بردن استحکام کششی، و مولیبدن (Mo) برای افزایش مقاومت به خستگی مکانیکی دارد. اما در قطعات بی‌کیفیت، نبود این ترکیبات کلیدی باعث می‌شود که سطح تماس چرخ دنده‌ها به سرعت دچار سایش شود و در نهایت، شکست ناگهانی دندان‌های چرخ‌دنده رخ دهد.
این مسئله نه تنها در سیستم انتقال قدرت جرثقیل‌ها، بلکه در لوازم یدکی بیل مکانیکی مانند قطعات هیدرولیک، شیلنگ‌های فشارقوی و پمپ‌های روغن نیز مشاهده می‌شود. انتخاب قطعاتی که با استانداردهای صنعتی مطابقت ندارند، خطرات جدی برای عملکرد تجهیزات ایجاد می‌کند. در واقع، هرگونه مصالحه در کیفیت قطعات، هزینه‌های چندبرابری را در آینده به دنبال خواهد داشت، چه به لحاظ افزایش هزینه‌های تعمیرات و چه به لحاظ احتمال بروز خرابی‌های پرهزینه در حین کار.
روغن کاری نادرست و نقش آن در تشدید سایش و خرابی قطعات
یکی از مشکلات رایجی که در بسیاری از تجهیزات سنگین دیده‌ام، استفاده از روغن‌های نامناسب و عدم انجام روان کاری دوره‌ای است. روغن‌های استاندارد برای ماشین‌آلات سنگین باید حاوی ترکیبات ضدسایش و ضدخوردگی مانند سولفید مولیبدن (MoS₂) یا فسفات روی (Zn₃(PO₄)₂) باشند. اما در بسیاری از موارد، مشاهده شده که از روغن‌های بی‌کیفیت یا نامناسب برای شرایط عملیاتی خاص استفاده شده که در نتیجه، لایه محافظ ایجاد شده بین سطوح فلزی از بین رفته و اصطکاک مستقیم باعث سایش شدید و افزایش دمای سیستم شده است.
در یک مورد مشخص، افزایش دمای بلبرینگ‌های گردان یک جرثقیل ناشی از روغن کاری نامناسب بود. تحلیل متالوگرافی نشان داد که این قطعه از فولاد ساده کربنی بدون عملیات سخت کاری ساخته شده و در عین حال، به دلیل استفاده از روغن نامناسب، دمای آن به حدی افزایش یافته که تغییرات ساختاری در شبکه بلوری فلز ایجاد شده و در نهایت ترک‌های خستگی در سطح بلبرینگ نمایان شدند.
لوازم یدکی بیل مکانیکی، معضلی که کمتر به آن پرداخته می‌شود
بیل مکانیکی یکی از مهم‌ترین ماشین‌آلات در پروژه‌های عمرانی و معدنی است که در معرض بارهای سنگین، ضربه‌های مکرر و شرایط کاری دشوار قرار دارد. استفاده از لوازم یدکی بیل مکانیکی که کیفیت پایینی دارند، دقیقاً همان‌جایی است که بسیاری از مشکلات آغاز می‌شوند. قطعاتی مانند سیلندرهای هیدرولیک، چرخ زنجیرها و تیغه‌های بیل، اگر از آلیاژهای ضعیف ساخته شده باشند، نه تنها طول عمر کوتاهی دارند، بلکه در شرایط کاری سخت، به سرعت دچار تغییر شکل و شکست می‌شوند.
در بررسی‌هایی که بر روی برخی از این قطعات انجام دادم، متوجه شدم که بسیاری از سیلندرهای هیدرولیکی تقلبی که در بازار موجود هستند، به جای استفاده از فولاد کروم-مولیبدن (AISI 4140)، از فولاد ساده کربنی بدون عملیات سخت کاری ساخته شده‌اند. این موضوع باعث می‌شود که سیلندر در برابر فشارهای هیدرولیکی شدید تغییر شکل داده و حتی باعث نشتی‌های خطرناک شود که در نهایت به افت کارایی سیستم و حتی از کار افتادن کامل بیل مکانیکی منجر خواهد شد.
چگونه به انتخابی مطمئن دست پیدا کنیم؟
با توجه به این مشکلات، یکی از مهم‌ترین سوالاتی که همواره در صنعت مطرح بوده، این است که چگونه می‌توان از خرید قطعات تقلبی یا بی‌کیفیت جلوگیری کرد؟ تجربه شخصی من نشان داده که خرید از برندهای معتبر و تأمین کنندگانی که استانداردهای کیفی را رعایت می‌کنند، بهترین راه برای جلوگیری از مشکلات فوق است.
یکی از برندهایی که در سال‌های اخیر توانسته کیفیت بالای قطعات خود را ثابت کند، دیزل کالا است. این برند با تأمین قطعاتی که از آلیاژهای استاندارد و با عملیات حرارتی مناسب تولید شده‌اند، توانسته نیازهای صنعت را به بهترین شکل پاسخ دهد.
جدای از این برند توصیه می‌کنم چنانچه تمایل دارید با سایر برندهای معتبر و صاحب نام این حوزه آشنا شوید به وبسایت‌های واسط یا فروشگاهی صاحب نام اعتماد کنید.
وبسایت‌هایی از قبیل دیجی کالا، شیپور، بفروش، دیوار، ایران تجارت، ترب و… که سال‌هاست در این حوزه مدعی هستند، می‌توانند مرجع خوبی برای تشخیص کیفیت یک برند معتبر باشند.
در نهایت، استفاده از قطعات استاندارد نه تنها به افزایش عمر مفید ماشین‌آلات کمک می‌کند، بلکه از وقوع حوادث ناگوار نیز جلوگیری خواهد کرد. تجربه نشان داده که انتخاب نادرست قطعات یدکی، می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد.
کلام آخر
در این صنعت، اشتباه در انتخاب قطعات، تنها یک هزینه اضافی نیست، بلکه می‌تواند به قیمت جان انسان‌ها تمام شود. استفاده از قطعات بی‌کیفیت در جرثقیل‌ها و لوازم یدکی نه تنها باعث افزایش هزینه‌های تعمیرات و خرابی‌های مکرر می‌شود، بلکه می‌تواند در شرایط بحرانی، به وقوع فجایعی غیرقابل جبران منجر شود. انتخاب برندهایی که استانداردهای سختگیرانه را در تولید قطعات رعایت می‌کنند، تنها راهی است که می‌تواند امنیت و عملکرد بهینه ماشین‌آلات سنگین را تضمین کند.
