همان‌طور که همه ما در زمان تحصیل آموزش دیده‌ایم، حدود 70 درصد کره زمین را آب فرا گرفته است و بیشترین حجم و درصد این آبها به اقیانوس ها تعلق میگیرد و بقیه حجم آب‌های کره زمین، متعلق به دریاها و خلیج و دریاچه‌ها است که متاسفانه امروزه بسیاری از افراد تفاوت اقیانوسها و دریاها و خلیج حتی دریاچه‌ها را نمی‌دانند.
در این مقاله سعی داریم که به تفاوت بین آنها بپردازیم و درمورد 70 درصد از این کره خاکی (وقتی 2 سوم کره زمین از آب تشکیل شده، چرا میگن خاکی؟) صحبت کنیم. پس در مجله علمی دانش جوین، آماده یک سفر آبی و پر از اطلاعات علمی باشید.
اقیانوس چیست؟
اقیانوس ها مناطق وسیعی از آب‌های کره زمین هستند که مرز میان قاره‌ها را تشکیل می‌دهند و دریاهای کوچک‌تر را به هم متصل میکنند. حدود 72 درصد از سطح زمین را تشکیل می‌دهد و بزرگترین اقیانوس جهان، آرام و کوچک‌ترین اقیانوس، اقیانوس منجمد شمالی است.
اقیانوس از آب‌های شور تشکیل شده و انواع ماهی‌های بزرگ و کوچک، خرچنگ‌ها، ستاره‌های دریایی، کوسه‌ها، نهنگ‌ها و 100 ها موجود دریایی دیگر در اعماق اقیانوسها زندگی میکنند.
تعداد اقیانوس های کره زمین
به‌طور کلی 5 اقیانوس در جهان وجود دارد که به ترتیب وسعت و بزرگی عبارتند از:
- آرام یا کبیر
- اطلس
- هند
- منجمد جنوبی
- منجمد شمالی
عمق اقیانوس
عمق اقیانوس از 200 تا 10000 متر می‌رسد که اقیانوس آرام 10924 متر عمق دارد و کوچک‌ترین اقیانوس که اقیانوس قطبی است 5625 متر دارد. به‌طور کلی اقیانوس ها بهم متصل می‌شوند و به‌طور متوسط 3688 متر عمق دارند و جلوتر خواهیم خواند که اعماق آنها از دریاها بیشتر و ناشناخته‌تر است.
موجودات زنده اقیانوسها
در مبحث اقیانوس شناسی به موضوع زندگی در اقیانوسها می‌پردازیم که میلیون‌ها گیاه و جانور زنده در سطح آنها در حال زندگی هستند و اکنون از ارگانیسم‌های تک سلولی گرفته تا بزرگترین حیوانات زنده مانند کوسه، دلفین، نهنگ، ستاره‌دریایی و انواع ماهی‌ها زندگی میکنند و همین‌طور گیاهانی مانند جلبک‌ها، خزه‌ها و مرجان‌ها در این آبها در حال زیستن هستند.
دریا چیست؟
دریا یک پهنه آبی بسیار بزرگی است که از یک سو به خشکی و از سوی دیگر به اقیانوسها متصل می‌شود. در واقع می‌توان گفت که دریاها بخشی از اقیانوس ها هستند. کف دریاها خلاف اقیانوسها ناهموار است و حدود 3 چهارم از آب‌های زمین و نصف بیشتر آب دریاها شور هستند.
عمق دریاها
عمق دریاها مختلف و تغییرپذیر بوده و در بعضی نقاط بین 12000 تا 15000 متر است و همان‌طور که در پاراگراف‌های قبل درمورد اقیانوسها خواندید، می‌توانید متوجه شوید که یکی از بزرگترین تفاوت‌های بین دریا و اقیانوس در عمق آنها است.
امواج دریا
امواج دریاها انواع مختلفی دارند. اما امواجی که معمولا در ساحل می‌بینید، توسط باد ایجاد می‌شوند. زمانی که باد به سطح دریا یا اقیانوس صاف می‌وزد، بین ملکول آب‌وهوا اصطحکاک ایجاد می‌شود و همین موضوع، انرژی باد را به آب انتقال می‌دهد که نتیجه آن به‌وجود آمدن امواج دریا می‌شود.
باید گفت که هرچه سرعت باد و مدت‌زمان وزیدن باد بیشتر باشد، امواج بزرگتر می‌شوند و اگر باد متوقف یا تغییر جهت دهد، امواج دیگر بزرگتر نشده و فقط به مسیر خود ادامه می‌دهند. این روند را تاجایی ادامه پیدا می‌کند که کاملا از محل تولد خود دور می‌افتند.
در نهایت باید اشاره‌ای به این موضوع داشته باشیم که ارتفاع بلندترین موجی که تاکنون اندازه‌گیری شده، حدود 25 متر بوده است. چنین ارتفاعی می‌تواند برای قوی‌ترین کشتی‌ها نیز خطرآفرین باشد.
تاقچه قاره ای
سواحل کنار دریا در حقیقت یک تاقچه قاره ای هستند و این تاقچه یک لبه سنگی بزرگی است که در اطراف ساحل یک قاره در زیر دریا قرار گرفته است و تاقچه به‌مرور، به سمت مرکز دریا سرازیر می‌شود و تا عمق حدود 395 تا 1180 فوت پیشروی دارد.
خلیج چیست؟
خلیج مانند دریا توسط خشکی احاطه شده، اما دارای آب‌های آرام‌تر و عمق کمتری است و جایی که خلیج و دریا به‌هم متصل می‌شوند را دهانه خلیج می‌گویند و یکی از مشهورترین و مهم‌ترین خلیج‌های جهان، خلیج همیشه فارس ایران است.
اکوسیستم خلیج
خلیج‌ها خلاف اقیانوسها و دریاها آب شیرین دارند. یعنی آب شیرینشان بیشتر از آب شورشان است و دارای آب ولرم هستند و خیلی از جانورهای موجود در خلیج‌ها با آب ولرم سازگاری دارند. از نمونه این جانوران می‌توان به لاکپشت‌ها، جفجه‌ها و همین‌طور برخی خلیج‌ها محل زندگی کوسه‌های سفید و پستانداران بزرگ و نهنگ‌ها اشاره کرد. لازم به ذکر است که در خلیج‌ها گونه‌های گیاهان وحشی نیز یافت می‌شود.
خلیج تنگ چیست؟
خلیج تنگ یک خلیج کوچک در دریا است که توسط کوه‌ها و تپه‌ها احاطه شده و عمق آب در خلیج تنگ تا 3280 فوت یا بیشتر می‌رسد. این نوع خلیج‌ها از سال‌های قبل وقتی که رودخانه‌های یخ باعث شکل‌گیری دره‌های عمیق شده بودند، تشکیل شده‌اند و این دره‌ها بعدها به‌واسطه دریاها پر شدند.
تفاوت بین خلیج و دریا
- عمق دریاها بیشتر از خلیج‌ها است.
- برخی از خلیج‌ها دارای حیوانات غول‌پیکر اقیانوسی هستند.
- آب دریاها شور تر از آب خلیج‌هاست.
- هر 2 از یک سو به خشکی و از سوی دیگر به دریا یا اقیانوس متصل می‌شوند.
تفاوت اقیانوس و دریا
عمق و مساحت و زندگی دریایی مهم‌ترین تفاوت بین اقیانوس و دریا هست. با این حال به تفاوت‌هایی که در ادامه آورده‌ایم، توجه کنید:
- عمق: عمق دریا ها کمتر از اقیانوس هاست. بیشترین عمق دریا حدود 6 کیلومتر و کم عمق‌ترین اقیانوس 5 کیلومتر است.
- مساحت: وسیع‌ترین مساحت دریا نصف کوچک‌ترین اقیانوس شناخته‌شده جهان است.
- زندگی دریایی: چون دریاها کم عمق‌تر از اقیانوسها هستند، پس نور خورشید بهتر داخل آب آنها نفوذ می‌کند. برای همین تنوع گیاهان آبزی بیشتر می‌شود و بنابراین گونه حیوانات دریایی نیز زیاد خواهند شد.
جمع‌بندی
سفر آبی ما تمامشد و ما تا جایی که در توانمان بود، درمورد 70 درصد از حجم تشکیل‌دهنده این کره خاکی حرف زده و در باب اقیانوسها، دریاها و خلیج‌ها صحبت کردیم.
باید اضافه کنیم که تمام موضوع‌هایی که گفته شد، توسط علم تجربی تایید شده‌اند و هنوز هیچ‌کس به‌طور قطعی نمی‌تواند درمورد این موضوع‌ها اظهار نظر کند. زیرا همان‌طور که 5 درصد از اکوسیستم آبها شناخته شده هستند، پس امکان دارد که خیلی از این نظریه‌ها به‌مرور زمان دست‌خوش تغییر شوند.
جدیدترین نظرات مخاطبان