ریتون نقره هخامنشی با پیکره شیر شاخدار ، در قسمت پیشین این ریتون ، شاخی برای مایعات در زاویه‌ای قائم، بخش پیشین بدن حیوان بر آن افزوده شده بود .
مجله اینترنتی باستان شناس : این نوع ریتون در دوره هخامنشی (حدود ۳۳۱–۵۳۸ پیش از میلاد) در خاور نزدیک رواج بیشتری یافت. پیش‌نمونه این ریتون، بخش جلویی موجودی ترکیبی و خیالی را نشان می‌دهد: جانوری با سیمای شیر، شاخ‌های خمیده و کند، و گوش‌های افراشته؛ احتمالاً بازنمایی یک شیر-گریفین بی‌بال. این موجود با دهان باز، پوزه چین‌خورده و حالت غرنده تصویر شده است؛ عضلات دست‌های پیشینش منقبض و چنگال‌ها بیرون‌زده‌اند.
بدنه جام به شیوه رایج هخامنشی، دارای شیارهای افقی است. شاخ‌ها با نقش دندانه‌ای (Chevron) ظریف پوشانده شده‌اند. نقوش برجسته دو‌لوبی، ران‌های حیوان را مشخص می‌کنند. گردن و سینه با طرحی پرمانند و هم‌پوشان حکاکی شده‌اند؛ در گردن هر بخش دارای دنده‌ای باریک و نوک‌تیز در مرکز است، در حالی که بخش‌های سینه خالی‌اند.
آنچه در این مقاله می خوانید
- مقایسه با نمونه‌های مشابه هخامنشی
- جزئیات ریتون شیر شاخدار
- ویژگی‌های غیرمعمول و نماد شناسی
- فنون ساخت و جزئیات فنی
- مشخصات ریتون شیر شاخدار هخامنشی
مقایسه با نمونه‌های مشابه هخامنشی
این ظرف شگفت‌انگیز با نمونه‌ای مشابه از دوره هخامنشی – ریتون نقره‌ای-مذهب با پیش‌نمونه گریفین – که در ارزنجان ارمنستان یافت شده و اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، قابل مقایسه است. چندین ظرف و شیء تجملی دیگر از همان دوره نیز در همان مکان کشف و در مجموعه موزه بریتانیا نگهداری می‌شوند؛ احتمالاً این‌ها متعلق به دربار یکی از ساتراپ‌های ثروتمند بوده‌اند. دیگر اشیای نقره‌ای هخامنشی همراه با ریتون شیر شاخدار که اکنون در مجموعه شومه‌ای قرار دارند، شامل ریتون با پیش‌نمونه گوساله، دو کاسه نیایش لبه‌دار، یک قمقمه دردار، یک ملاقه با تزئینات شیری، و یک کاسه بزرگ لبه‌دار است. آخرین نمونه دارای کتیبه‌هایی به خط فارسی باستان و بابلی متأخر است که بیان می‌کند برای شاه اردشیر ساخته شده است؛ این عنوان می‌تواند به یکی از سه پادشاه هخامنشی با این نام در سده‌های پنجم و چهارم پیش از میلاد اشاره داشته باشد. شیر شاخدار کاملاً در سنت سبک هخامنشی در پیکره‌سازی جای می‌گیرد؛ چهره غرنده‌اش یادآور جانوران مشابه در سرستون‌ها و نقش‌برجسته‌های تخت‌جمشید است؛ و نقوش دو‌لوبی B-شکل بر ران‌هایش نیز در ردیف نقش‌برجسته شیرهای در حال حرکت در تالار صدستون همان مکان دیده می‌شود. در شوش هخامنشی نیز شیرهایی با نقوش عضلانی دو‌لوبی و شیر-گریفین‌های بالدار در آجرهای لعاب‌دار نقش شده‌اند؛ و سرهای شیر شاخدار در طرح‌های کاشی لعاب‌دار تکرار می‌شوند.
جزئیات ریتون شیر شاخدار
جزئیات ریتون شیر شاخدار شومه‌ای، ما را با نمونه‌های فراوانی در هنرهای تزئینی هخامنشی روبه‌رو می‌سازد. ریتون طلایی باشکوهی در موزه ایران باستان تهران دارای جام شیار‌دار افقی است که به پیش‌نمونه شیری غرنده با بال‌های بزرگ و خمیده و جداگانه متصل شده است. ریتون طلایی دیگری در موزه متروپولیتن نیویورک، پیش‌نمونه‌ای مشابه با یال تاج‌دار و بال‌های کوچک حکاکی‌شده دارد که از نقوش عضلانی B-شکل ران‌ها بیرون آمده‌اند. پیش‌نمونه بز کوهی بر ریتون نقره‌ای دیگر در همان موزه، دارای نقش دنده‌ای بر شاخ‌هاست که مشابه شاخ‌های شیر شاخدار ماست.
ویژگی‌های غیرمعمول و نماد شناسی
یکی از ویژگی‌های غیرمعمول ریتون شومه‌ای، مرصع دایره‌ای پیچیده بر پیشانی شیر است. اگر این نقش به‌عنوان نماد مهمی در نظر گرفته شده باشد، می‌تواند منشأ شرقی ظرف را نشان دهد. نشانه «اورنه» (Urna)، علامتی فرخنده، بر پیشانی خدایان بودایی و غیربودایی در هنر امپراتوری کوشانی – که افغانستان را در سده‌های نخست میلادی دربر می‌گرفت – دیده می‌شود. احتمال دارد این نماد در محیط‌های ایرانی شرقی در عصر هخامنشی نیز شناخته و به‌کار رفته باشد. هرچند شیر شاخدار شکل حیوانی دارد نه انسانی، اما بی‌تردید نمایانگر موجودی فراطبیعی قدرتمند بوده است. صحنه‌های چشمگیر تخت‌جمشید، شاهان را در حال فروکردن خنجر در جانوران ترکیبی مهاجم – از جمله شیر-گریفین بالدار – نشان می‌دهند. نقش مشابهی نیز بر تزئینات کاسه نقره‌ای هخامنشی در مجموعه موزه دیده می‌شود. چنین موجودات خیالی گاه می‌توانستند به‌عنوان نگهبانان قدرتمند عمل کنند و گاه دشمنان خطرناک شاه را مجسم سازند.
فنون ساخت و جزئیات فنی
این ظرف با کوبیدن، حکاکی، لحیم‌کاری و پرچ‌کردن اجزای جداگانه ساخته شده است. جام قائم با لبه بازشده، با پنج پرچ به پیش‌نمونه شیر شاخدار متصل شده است. دست‌های پیشین، شاخ‌ها، گوش‌ها، تزئین پیشانی و دهانه به بدن حیوان لحیم شده‌اند. لوله‌ای – که اکنون از میان رفته و احتمالاً درون پیش‌نمونه آزاد بوده – در اصل جام را به دهانه میان پاهای حیوان متصل می‌کرد.
مشخصات ریتون شیر شاخدار هخامنشی
ریتون با پیکره شیر شاخدار ، دوره هخامنشی قرن چهارم پیش از میلاد نقره با تزئینات خمیر شیشه‌ای ارتفاع: ۱۷٫۵ سانتی‌متر، قطر: ۱۰ سانتی‌متر، عرض: ۵٫۲ سانتی‌متر ، محل نگهداری : موزه میهو ژاپن
