حسین رسانژاد کارشناس معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اجرای «طرح ملی بازسازی و نوسازی قنوات» از سال ۱۳۷۳ اظهار کرد: این طرح با هدف احیای قنوات تخریب‌شده و افزایش دبی آب قنوات کم‌آب در بودجه‌های سنواتی و برنامه‌های پنج‌ساله کشور پیش‌بینی شده است.
رسانژاد درباره چالش‌های فعلی اجرای طرح گفت: روش سنتی نظارت بر عملیات بازسازی قنوات مستلزم حضور کارشناسان و مقنیان خبره در داخل قنات است؛ کاری که علاوه بر دشواری، خطرات جانی بسیاری دارد، ازجمله احتمال گازگرفتگی، ریزش تونل‌ها یا حوادث ناشی از زمین‌لرزه. تا امروز بیش از ۴۵ حادثه مرتبط با این فعالیت‌ها در کشور ثبت شده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر، به دلیل همین خطرات، بخش زیادی از نظارت‌ها بر پایه تخمین مصالح مصرفی و حجم لایروبی انجام می‌شود. این روش دقت کافی ندارد و نیاز به فناوری نوین برای پایش دقیق احساس می‌شود.
به گفته این کارشناس وزارت جهاد کشاورزی، ایده طراحی سامانه «اسکنر قنات» زمانی شکل گرفت که مشاهده شد یکی از مقنیان قدیمی با سختی زیاد و با خطر جانی در حال ورود به قنات برای بازرسی بود.
رسانژاد افزود: در گام نخست با استفاده از فناوری‌های تصویربرداری می‌توان مسیر قنات را با دقت بررسی کرد. اما هدف نهایی ما فراتر از آن است؛ طراحی رباتی است که بتواند وارد قنات شده و به‌صورت خودکار عملیات لایروبی، خاک‌برداری و حتی نصب کول‌ها را انجام دهد.
او با اشاره به مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی قنوات گفت: برخلاف تصور برخی از کارشناسان که قنات را فاقد توجیه اقتصادی می‌دانند، با توجه به بحران کم‌آبی و هزینه‌های سنگین پمپاژ، قنات‌ها همچنان روشی کم‌هزینه و پایدار برای تأمین آب هستند. در کشورهای آمریکای جنوبی مانند برزیل و آرژانتین نیز امروزه قنوات جدید با دستگاه‌های حفاری کوچک و فناوری‌های مدرن حفر می‌شوند.
رسانژاد تأکید کرد: قنات‌ها نه‌تنها بخش مهمی از تمدن آبی ایران هستند، بلکه می‌توانند با تلفیق دانش بومی و فناوری روز، به الگویی جهانی برای مدیریت پایدار منابع آب تبدیل شوند.
کارشناس معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، با تأکید بر اهمیت حفظ و احیای قنوات به‌عنوان بخشی از تمدن آبی ایران، گفت: در حال حاضر حدود ۱۰۰ هزار رشته قنات در کشور وجود دارد که از این میان، نزدیک به ۴۰ هزار رشته از بین رفته‌اند. اولویت نخست ما حفظ و نگهداری قنوات فعال است و در گام بعدی، بررسی امکان بازسازی قنواتی است که خشک یا تخریب شده‌اند.
وی افزود: در شرایط بحرانی کنونی و کمبود منابع آبی، بهره‌برداری مجدد از قنوات می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای پایدار در مدیریت آب کشور مورد توجه قرار گیرد. استفاده از فناوری‌های نوین، همانند دستگاه‌های حفاری مشابه مترو، می‌تواند در احیای قنوات نقش مؤثری ایفا کند.
رسانژاد با اشاره به ضرورت ورود مراکز علمی و پژوهشی به این حوزه گفت: پیشنهاد می‌شود دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، مانند دانشگاه آزاد اسلامی، اجرای آزمایشی حفر قنات برای تأمین آب فضای سبز یا حتی آب شرب محوطه‌های خود را در دستور کار قرار دهند. این اقدام می‌تواند جایگزینی مناسب برای انتقال پرهزینه آب از مناطق پایین‌دست باشد؛ چراکه قنات‌ها به‌صورت ثقلی آب را به محل مصرف منتقل می‌کنند و نیاز به انرژی ندارند.
این کارشناس وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: در حال حاضر حدود ۴۶ هزار رشته قنات فعال در کشور با مختصات مشخص شناسایی شده‌اند و عملیات مرمت و بازسازی در بخشی از آن‌ها در حال انجام است. برخی از این قنوات به‌صورت وقفی، برخی متعلق به نهادهایی مانند آستان قدس، و برخی نیز در مالکیت اشخاص حقیقی هستند.
وی درباره مشارکت بخش خصوصی در احیای قنوات اظهار کرد: هم‌اکنون نمونه‌هایی از این نوع مشارکت در کشور وجود دارد. برای مثال، یک مجموعه کشاورزی در دماوند قنات خشک‌شده خود را با سرمایه‌گذاری بیش از یک میلیارد تومان احیا کرده و توانسته است حدود ۲۰ لیتر بر ثانیه آب از آن به دست آورد؛ آبی که امروز در مناطق خشک ارزش اقتصادی بسیار بالایی دارد.
رسانژاد در پایان خاطرنشان کرد: احیای قنوات علاوه بر مزیت‌های زیست‌محیطی و اقتصادی، ریشه در فرهنگ و تمدن ایرانی دارد. وزارت جهاد کشاورزی وظیفه دارد قنواتی را که دارای مشخصات فنی و تاریخی ثبت‌شده هستند، بازسازی و حفاظت کند تا این میراث آبی ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ شود.
